สำรวจองค์ประกอบฉากใน ‘เขมจิราต้องรอด’ ฉายภาพวัฒนธรรมและพิธีกรรมของชาวอีสาน

‘เขมจิราต้องรอด’ ซีรีส์วายที่เต็มไปด้วยกลิ่นอายวัฒนธรรมอีสาน ที่อาจเรียกได้ว่ากำลังจะเป็นอีก Soft power ของไทยที่ชวนให้ต่างชาติได้ค้นพบและรู้จักความเชื่อ-วัฒนธรรมพื้นบ้านของไทยมากขึ้น

เขมจิราต้องรอด คือเรื่องราวของเด็กชายที่ชื่อคล้ายกับเด็กผู้หญิงอย่าง ‘เขมจิรา’ (รับบทโดย น้ำปิง-นภัสกร ปิงเมือง) เกิดมาในตระกูลที่ถูกสาปแช่งให้ลูกหลานที่เป็นชายจะต้องเสียชีวิตก่อนอายุ 21 ปี และหากเป็นหญิงจะต้องพลัดพรากจากคนรัก ยิ่งเขมจิราเข้าใกล้อายุ 21 ปีมากขึ้นเท่าไหร่ ผีเจ้ากรรมนายเวรอย่าง ‘รำพึง’ ก็ยิ่งแผงอิทธิฤทธิ์รุนแรงขึ้น ‘เจตนา’ (รับบทโดย เฟิร์สวัน-วรรณกร เรืองรัตน์) ผู้เป็นเพื่อนสนิทเลยต้องพาเขมจิรามาพึ่งพา ‘พ่อครูภรัณ’ (รับบทโดย เก่ง-หฤษฎ์ บัวย้อย) หมอธรรมผู้มีอาคม เพื่อช่วยหาทางลบล้างคำสาป และสู้กับบ่วงกรรมในอดีตชาติของเขมจิรา

Art of จะพามาสำรวจงานพร็อพในซีรีส์ ‘เขมจิราต้องรอด’ ผ่านพิธีกรรมที่เก็บรายละเอียด คนอุบลลูกอีสาน แบบเต็มเปี่ยม

___

พิธีบวงสรวงบูชาฟ้าดิน

หนึ่งในซีนไอคอนิกของเรื่องก็คือ ซีนที่พ่อครูภรัณทำพิธีบวงสรวง ท่ามกลางสายฝนแต่ธูปเทียนบนโต๊ะบูชากลับไม่ดับ ซีนนีัแสดงถึงความขลังของพ่อครูภรัณ จากความเชื่อที่ว่าภายใต้การนำพิธีของผู้มีบารมีสูง เหล่าเทพเทวดาจะส่งสัญญาณตอบรับคำขอผ่านฟ้าฝน ฝนจะชะล้างสิ่งไม่ดีออกไป หมู่บ้านจะมีความอุดมสมบูรณ์ แถมยังเป็นการอวยพรสำหรับการเริ่มต้นใหม่ๆ ด้วย ในแถบภาคอีสานจึงมักจัดพิธีบวงสรวงบูชาฟ้าดิน เพื่อเสริมความเป็นสิริมงคลให้กับหมู่บ้าน

พร็อพในฉากนี้จึงอ้างอิงจากโต๊ะบวงสรวงของจริง ที่ต้องมีบายศรีเทพ บายศรีพรหม แจกันดอกไม้ 2 พุ่ม หมากพลู ยาสูบ มาลัยดอกดาวเรือง อาหารคาว 5 อย่าง ขนมมงคล 9 อย่าง หัวหมู เป็ดต้ม ไก่ต้ม ปลาช่อนนึ่ง ผลไม้เก้าอย่าง ธัญพืช ข้าวตอกดอกไม้ กำยานที่มีที่รองทั้ง 4 มุม และต้องมีนางรำมาฟ้อนรำในพิธี เพื่อเป็นการอัญเชิญเทวดาให้รับคำขอจากลูกหลานด้วย

คนที่จะนำพิธีนี้ได้ ต้องเป็นหมอพราหมณ์, หมอสูตรขวัญ, ผู้เฒ่าผู้แก่, ผู้นำชุมชน หรือหมอธรรมอย่างพ่อครูภรัณเท่านั้น ไม่ใช่พิธีที่คนทั่วไปจะสามารถสวดและขอพรได้ ต้องเป็นผู้มีบารมีหรือเป็นผู้ที่เชื่อมโยงโลกของมนุษย์กับเหล่าเทพเทวดาได้

พิธีนี้ไม่ได้มีช่วงเวลาตายตัวสำหรับการบวงสรวง เพราะเป็นพิธีที่เหมือนกับการขอพร แต่ส่วนใหญ่แล้วคนอีสานมักทำกันในช่วงเดือน 3 – 4 ตามปฏิทินจันทรคติ (ประมาณก.พ. – เม.ย.) โดยเฉพาะก่อนเริ่มฤดูเพาะปลูก เพื่อขอฝน ขอความอุดมสมบูรณ์ และขอความปลอดภัยให้แก่หมู่บ้าน

หรือในบางพื้นที่ก็จะทำการบวงสรวงหลังเก็บเกี่ยวอีกครั้งในช่วงปลายปี เพื่อเป็นการขอบคุณฟ้าดินที่ให้ผลผลิตตลอดทั้งปี

___

หิ้งพระหมอธรรมไสยขาว

ด้วยความใส่ใจขั้นสุดของทีมงาน หลังจากที่มีการปล่อย pilot ซีรีส์ในรอบแรกเพื่อดูกระแสตอบรับของแฟนนิยายและแฟนซีรีส์ หิ้งพระของพ่อครูคือสิ่งที่ทีมงานทำการปรับดีเทลแบบละเอียดยิบตามคำเรียกร้องของแฟนๆ

เพราะ ‘หิ้งพระหมอธรรม’ เป็นอีกสัญลักษณ์ของพ่อครูภรัณที่สื่อถึงความขลัง และเน้นย้ำว่าพ่อครูภรัณคือหมอธรรมไสยขาว ซึ่งสะท้อนความเป็นหมอธรรมพื้นบ้านของชาวอุบลเอาไว้อย่างดีด้วย หิ้งพระหมอธรรมจึงเป็นอีกสิ่งที่เหล่าแฟนนิยายอวยยศให้กับความเป๊ะของทีมงานแบบ 10/10

นอกจากการทำบายศรีด้วยใบตองแห้งแบบฉบับนิยายแล้ว ตัวบายศรียังขนาบฉัตรที่สื่อถึงความยิ่งใหญ่ เน้นถึงความศักดิ์สิทธิ์ของแท่นพิธีบูชา และมีหิ้งพระที่ตั้งเป็นโต๊ะหมู่บูชา 7 ซึ่งเป็นรูปแบบโต๊ะหมู่บูชาที่เสริมความเป็นศิริมงคล มีชั้นด้านบนสุดประดิษฐานพระประธาน แต่ความพิเศษของหิ้งพระพ่อครูภรัณคือ ชั้นรองลงมาได้ประดิษฐาน ‘พระแก้วบุษราคัม’

‘พระแก้วบุษราคัม’ เป็นพระคู่บ้านคู่เมืองของอุบลฯ ซึ่งถูกประดิษฐานที่วัดศรีอุบลรัตนาราม และมักถูกอัญเชิญให้ชาวอุบลได้สักการะและสรงน้ำในวันสงกรานต์ของทุกๆ ปี หากใครอยากเห็นของจริง ต้องลองไปเที่ยวอุบลฯ ในช่วงปีใหม่ไทยดูนะ

___

พิธีถวายตัวเป็นศิษย์

ในฉากนี้เขมจิรา คือเจ้าฝีมือที่นั่งพับนั่งเย็บบายศรีพญานาคสุดอลังการ แม้บายศรีจะดูเวอร์เกินจริง แต่ความจริงแล้วขนาดและความประณีตของบายศรีคืออีกสิ่งที่บ่งบอกถึง ‘ความเคารพนับถือ’

ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน คนอีสานมีความเชื่อว่าพิธีบายศรีสู่ขวัญคือพิธีกรรมมงคลสูงสุด บายศรีจึงเป็นสัญลักษณ์ของความศักดิ์สิทธิ์ชั้นสูงตามไปด้วย ซึ่งผู้ที่จะได้รับบายศรี คือผู้ที่มักได้รับความเคารพนับถือจากชาวบ้านและชุมชนเท่านั้น

บายศรีในฉากนี้ เขมจิราพับออกมาเป็นพญานาค 7 เศียร โดยทั่วไปแล้วบายศรีนิยมทำเป็นชั้นเลขคี่ เช่น 3, 5, 7, 9 ยิ่งพับให้บายศรีมีหลายชั้น ยิ่งบ่งบอกถึงพลังความศรัทธา ซึ่งบายศรีมีหลายรูปแบบ อาจจะเป็นบายศรีที่เราเห็นกันได้บ่อยๆ อย่างบายศรีทรงฉัตร หรือจะเป็นบายศรีอย่างเขมจิราที่เป็นหัวพญานาคก็ได้

ในซีรีส์นี้ใช้เป็นหัวพญานาค เป็นเพราะชาวอีสานมีความผูกพันกับพญานาคมาอย่างยาวนาน การบูชาพญานาคคือเรื่องที่พบเห็นได้ทั้งภูมิภาคอีสาน ขณะเดียวกันพ่อครูภรัณเองก็มีรอยสักรูปพญานาคที่กลางหลัง เป็นสิ่งที่บ่งบอกว่าพ่อครูภรัณศรัทธาพญานาคเช่นกัน

___

พิธีช้อนขวัญ

‘พิธีช้อนขวัญ’ หรือ ‘พิธีส่อนขวัญ’ เป็นพิธีที่ยังคงเกี่ยวข้องกับเรื่อง ‘ขวัญ’ หรือจิตวิญญาณของมนุษย์ คนอีสานเชื่อว่าขวัญเป็นสิ่งที่เกิดมาพร้อมกับเนื้อหนังของมนุษย์ ถือเป็นส่วนหนึ่งของร่างกาย และเชื่อว่ามนุษย์เราจะมีขวัญทั้งหมด 32 ขวัญ (เหมือนกับอวัยวะทั้ง 32 ของมนุษย์)

พิธีกรรมนี้จึงทำเฉพาะตอนที่ ‘ขวัญหาย’ ที่มักเกิดจากการได้รับบาดเจ็บ ประสบอุบัติเหตุ มีอาการซึมไม่สดใสเหมือนปกติ หรือได้รับอาการเจ็บป่วยรุนแรงจนไม่สามารถลุกมาเดินเหินได้

พิธีนี้คือการเรียกขวัญให้กลับมาคืนสู่ร่างกายของผู้ป่วย เพราะมีความเชื่อว่า ผีสางหรือเทพพญาดาได้มาชิงขวัญไปจากผู้ป่วย หรืออาจพาไปเตร็ดเตร่ในป่าและที่ที่ไม่สมควรไป พิธีกรรมนี้จึงเป็นการรักษาอาการป่วยในเชิงจิตวิญญาณ เป็นความเชื่อที่ปัจจุบันยังมีอยู่ทั่วภูมิภาคอีสาน

วิธีการเรียกขวัญในแต่ละจังหวัดมีความแตกต่างกันไป อย่างของอุบลเองยังมีความหลากหลายในการเรียกขวัญตามแต่ละพื้นที่ด้วย

อย่างในซีรีส์เรื่องนี้จะใช้อุปกรณ์หลักอย่าง ‘สวิง’ เพื่อเป็นการช้อนหาขวัญของผู้ป่วยให้เข้าสวิง นอกจากนี้ยังต้องมี กระติบข้าวเหนียว, กรวยดอกไม้สีขาว, ไข่ไก่ต้มสุก 1 ฟอง, ของหวาน, เทียน 2 เล่ม, หรือในบางพื้นที่อาจจะมีการใช้หมากพลู, บุหรี่, ข้าวเหนียว 1 ปั้นสำหรับนำไปให้ผี และด้ายสำหรับผูกข้อมือด้วย

วิธีทำพิธีช้อนขวัญ เริ่มจากนำหมากพลู บุหรี่ ไข่ไก่ ข้าวเหนียว และด้ายใส่ลงไปในสวิง จากนั้นนำไปยังที่ที่เกิดเหตุ อย่างในซีรีส์เองก็ต้องไปตั้งวงล้อมสายสิญจน์ที่กลางป่า แล้วจึงเริ่มพิธี โดยใช้สิ่งของเครื่องใช้ของผู้ป่วยมาทำพิธีด้วย โดยผู้นำพิธีมักเป็นหมอขวัญ หรือผู้หญิงวัยกลางคนขึ้นไปเท่านั้นที่จะทำการช้อนขวัญได้

___

เรียกได้ว่า ‘เขมจิราต้องรอด’ ไม่เพียงแค่การแคสต์นักแสดงที่ตรงปกกับนิยายต้นฉบับ แต่พิธีกรรมและความเชื่อที่แฝงอยู่ในซีรีส์เรื่องนี้ยังสะท้อนถึงวัฒนธรรมอุบลฯ ได้แบบละเอียดยิบ

อ้างอิง : https://x.com/KhemjiraSeries/status/1960583060518207575
https://pao-mk.go.th/tradition/detail/3/data.html?utm_source=chatgpt.com
https://www.navarat.co/blog/how-to-arrange-buddhist-altar/
https://www.facebook.com/share/p/1afq19YqJS/
https://www.facebook.com/share/17Qk71X3TH/
https://www.esanpedia.oar.ubu.ac.th/esaninfo/
https://x.com/khemjiraseries/status/1963112238987755999?s=46

___

#Artof#Artofth#เขมจิราต้องรอด#เขมจิราต้องรอดseries#KhemjiraTheSeries